در پزشکی، این رفتار را «رفلکس عطسه القا شده با نور» یا Photic Sneeze Reflex می‌نامند. آمارها نشان می‌دهد حدود ده تا سی درصد انسان‌ها آن را تا حدی تجربه می‌کنند. این رفلکس یک بیماری خطرناک نیست. بیشتر شبیه یک ویژگی عصبی خاص است که در بعضی افراد شدیدتر دیده می‌شود. هنگامی که نور شدید به چشم می‌رسد، پیام‌های عصبی از شبکیه به مراکز بینایی مغز می‌روند. در افراد حساس، این سیگنال‌ها به‌صورت ناخواسته با مسیر عصبی عطسه «تقاطع» پیدا می‌کنند. مغز پیام نور را می‌گیرد، اما شبکه عصبی آن را در جایی اشتباه تفسیر می‌کند و پاسخ عطسه فعال می‌شود. بنابراین عامل اصلی، آلرژی، عفونت یا گرد و غبار نیست. بلکه نوعی «سیم‌کشی خاص» عصبی است که از کودکی همراه فرد باقی می‌ماند.

ارتباط چشم، عصب سه‌قلو و مرکز عطسه

برای فهم بهتر ماجرا باید به یک عصب مهم به نام عصب سه‌قلو اشاره کرد. این عصب مسئول احساس درد، فشار و تحریک در بخش بزرگی از صورت، سینوس‌ها و بینی است. وقتی نور شدید باعث جمع شدن ناگهانی مردمک و انقباض عضلات اطراف چشم می‌شود، رشته‌هایی از همین عصب سه‌قلو تحریک می‌شوند. در برخی افراد، تحریک عصب سه‌قلو به شکلی ناخواسته به مدار عطسه در ساقه مغز متصل است. نتیجه آن، یک پاسخ رفلکسی سریع و غیرارادی خواهد بود. از نظر تکاملی، توضیح قطعی برای این ارتباط وجود ندارد. بعضی پژوهشگران حدس می‌زنند که عطسه ممکن است راهی برای پاک کردن مسیر هوایی هنگام تغییر ناگهانی محیط بوده باشد. اما شواهد قطعی در این زمینه در دسترس نیست و همچنان موضوع مطالعه باقی مانده است.

شواهد متعددی نشان می‌دهد که عطسه نوری، در بسیاری از خانواده‌ها به شکل مشترک دیده می‌شود. در مطالعات ژنتیکی، الگویی شبیه صفات غالب گزارش شده است. یعنی اگر یکی از والدین این ویژگی را داشته باشد، احتمال آن که فرزند نیز آن را نشان دهد زیاد است. با این حال، هنوز ژن مشخصی به عنوان عامل قطعی معرفی نشده. به نظر می‌رسد چندین ژن مرتبط با پردازش حسی و شبکه‌های عصبی در این پدیده نقش دارند. نکته مهم این است که این ویژگی، با بیماری‌های جدی عصبی ارتباط مستقیم ندارد و معمولا با افزایش سن هم خطرناک‌تر نمی‌شود. در حقیقت، بیشتر افراد مبتلا فقط کنجکاو هستند بدانند چرا چنین واکنشی دارند و پس از آگاهی، نگرانی‌شان برطرف می‌شود.

عطسه کردن به محض روبه‌رو شدن با نور آفتاب، پدیده‌ای عجیب اما قابل توضیح است. مغز و شبکه‌های عصبی ما، گاهی مسیرهایی دارند که به‌طور ناخواسته با هم تداخل می‌کنند. همین تداخل کوچک، باعث می‌شود پیام مربوط به نور، در مدار عطسه هم ثبت شود. نتیجه آن واکنشی سریع و غیرارادی است که معمولا بی‌خطر بوده و تنها برای چند ثانیه ادامه می‌یابد. شناخت علمی این موضوع کمک می‌کند به جای نگرانی، رفتار بدن را بهتر درک کنیم و در موقعیت‌های حساس، از نور شدید محافظت نماییم. شاید نتوان این ویژگی را کاملا از بین برد، اما می‌توان یاد گرفت چگونه با آن کنار آمد و آن را به بخشی از تنوع شگفت‌انگیز بدن انسان نگاه کرد.